GILJA ARO POLITICS
Pastor Lakish Synthang Marak, BRBC
Talatchengani: - Banga somoirangon banga manderangan Mondoli/Kristian/torom aro Politics-ni gimin dingtang dingtang dake bakrimani ba maekani gimin agana. Saobarang agana Mondoli/torom Politics baksa bakrimna nanga indiba saobarang aganskaa bakrimna nangja. Mondolini chadengani (stand) aro Politics-ni chadengani mai dingtanggrikani, miksongani, pangchakani, etc. dongachim ukoba name dake ma’siade ong’ja. Ma’sie ba ma’sigijasa, brok brak dake mitam bakrima, brina aro iani gimin bilake agana. Indaken mitam politics-ko gilja/Mondoli ba toromona napatna jotton ka’a. Uni gimin kamao an’ching, Mondoli/giljara politics-oni maikai ong’na nangachim ba ong’genchim niangna:
Mondoli/gilja/torom aro politics-ara gesa gegipinoni dingtanggrikgipa kam karam (institution) ong’a jekon brinna ba jajana nangjawa. Ia gegnioni gesa gegipino kam ka’anio champenggrikani (interference) dongna nangjawa. Kristian Mondoliara a’gilsakon donga indiba a’gilsakchi ong’ja. Uni gimin saoba dilgipa politically ong’gija aro niam peanirangko nikode Kristianrang jripjrip nitate dongna nangjawa. Kugrigiparangni aro kua agangiparangni paloba kurang on’a nanggen (voice of the voiceless) maina Kristanrangba a’songni mande (citizen) ong’e kurang on’a dai ong’a. Mamung dakeba indakgipako rachakna/compromise kana nangja. Corruption-ni kosako giljani gitaba kurang on’jaode jripjrip done roaiaode ua jelrikrike a’gilsako gapgen.
Mondoli-ara politics-ni ningo ba apalo ong’gijagipa (apolitical) ong’a. Uni gimin politics-o uamangni party-ni gita apsan (identify) ong’gijagipa ong’na nanga. Mande uni vote-ko je chakatenggipa politician-naba puon-naba donga indiba Mondoli ba Kristian uni kam ka’ani ba karam (institution), iako dakani gimin ua political dolni (party) ong’a indake ong’na manja. Caesar-niko Caesar-na Isolniko Isolna on’a gitasa ong’aia (Mati 22:21. Maina ua mondolini mande Kristian bebera’ani gita vote puongenchimode, a’songko namaona rabana bilko man’a. Minggipin je politician-ba political watatako mangipa/representative dake ong’na mondolio biap dongja indiba je politician-ba giljaona saksa Kristian bebera’gipa gita rebana mangen. Uni gimin Kristian ba Mondoli Political campaign-o mamung kam ka’pani (business) dongja.
Mondoli-ara politics-ni ningo ba apalo ong’gijagipa (apolitical) ong’a indake aganani jamano, Kristianrang a’songko sason ka’gipani a’songo corruption dakani a’sel manderangni saknaani, okkri cha’asiani, duk kalimani, manderangko nokol itani etc.-rangko nike jrip nitate dongna nanggen iade ong’jawa. Uni gimin Israelrangni somoio (eg. Amos katchinikgipani somoio) ong’gija kam kaenggipa sason kagiparangni kosako katchinikgiparangni kurang (voice) on’a gita on’a nanggen (prophetic voice against the misgovernance). Indiba political dolrang dolsa dolgipini kosako matnange aro galone agana gita ong’na nangjawa. Karl Barth jekon Father of Modern Christian Theology ine agana, ua indake agana. “Christian Church should always be on the left”. Miksonganide kristianrang mamung saloba bijangchio ong’gija rikamo dongna nanga. Ong’jaode Mondoli ba Kristian-rangkoba saniba political dolni mande ba political influence ba politics mondoli namjok ine pokgen ba agangen. Jedakode manderangni matnangoniba joke jinmani namgnina dakchakna mangen. Maina ian kristianrangni songsalo dongpae a’songni dilgipani chusokgijako mesoke ba agane on’a dai ong’a. Mose Pharao-ni Israel-rangko kasaninggija nokol itaniko jegala gita burden-ko rana nanggen.William Wilberforce English Politician mandeko nokol itaniko uni Kristo Jisuo bebera’anichi bonata gitaba ong’na nanggen.
Iandake adita jakurang ba ramarang gnang jeon Kristianrang politically kam ka’oniko antangko salrike political gita ong’gija politics-o bakrime dongna mangen. Salrikani indake ong’gen jedake Kristian torom ba mondolio dilgipa pamong, deacon etc. uni Isolni kamko ka’anio, political dilgipa gita amika askiko, indakgipa party ba dolko ine agananio an’tangko rakina nangan baksa antangni chadenganikoba nina nanggen. Uan saksako radoe sakgipinko galonani ong’a. Una agre an’chingara Democracy-sa Kingdom ong’ja, namjaomangba maharitangsa ba barimasa bachi watgen ine una chake agananiba dongja. Haida uan an’chingni mahari gita puonatgipaan a’songna namgijako dakode, uko dakalna bil ganatgipade na’an ong’a. Indide corruption-ni bak ong’pagnok. Minggipin bakrimanide manderangko Isolni kattao pangchake, Una (Isolna) kengipa kakketgipa mandeko basechina amika askiko ingija antang manderangna talatna mangen (Toe Skianirang11:14 “Dilani grion manderang ga’aka”). Iako aganani miksonganide basakobade mondolini dilgiparangba Soul rajani Samuel kamal-ni palko kam ka’a gita an’tangni chadenganiko gualen dakna amaia. Saul rajaba kamal gita Isolna boli on’aia jeni giminan Isolni uko kaonangako man’a. Iako uina, Gitel sakgnini nokol saksa ong’na man’ja.
Kristianrangni politics-o bakrimani bimchipani ong’naba man’a (active) aro election-na skang ba jamanba bakrimani ong’na man’aia. Kakketgipa dilgipako baseani jamano (post- election) uko Kristian toromni skiani gita a’songko rikchina raken didianiko on’a man’a. Election ong’na skang (pre-election) rongtale bakrimani (clean election campain) namen nangchongmota maina na’aba directly aro indirectly a’songko rikgipa ong’pana dai donga jean an’chingni North-East gimikni gita aro antangtangni gita A’chik a’songo namen rabiani ong’enga jedakode mikkangchi silrorogipa aro namgipa a’songko rikna mangen. Ian namen nangchongmotani (urgent) ong’enga maina changsa election gesao cholko watatode seokako mangipa mande manderangna skanggipa nanganiko on’a skang an’tangni election-o koros ong’gipanasa manpilna kam kachenggen, unode bilsi 5-nade namoba namjaoba chake dongna nanggen. Unon indake ong’ode a’song ba songsalde silroro namroroanikode salrikskagen. Uni gimin politic-o bakrimani election sepangmangmango kam ka’aina nangjawa una skang aro jamanoba kam ka’na nanggen. Aro namgipa baseaniko manderangna agananio uiatna gimik songni nokni gadangrangona sokatna nanggen mongsongbate jeon vote-rang bangbata. Indake aganengon mondolini dilgiparangan parake ba sruksruk political campaign ka’na, tangkarangko manderangna sualna, voting agent dakna nanga indake ong’ja ong’jaode ua political jagao keako mangen (victim). Indiba jensalo Kristian beberagiparang politics-o involve ong’e Isolni katta-o pangchake kam kagenchimode namgipa dilgipako ong’katatna man’gen inesa miksongani ong’a.
Kristian songsalo, dilgipako basena puonaniara Mondolini member-rangonin ong’a. Uni gimin Mondolio Kristian gita bil gnange amika aski chakatenggipana vote on’ani ba on’gijaniko dakna man’a. Uni gimin Kristian puongiparang (electorates) banga chakatenggiparangni giseponiko sakon aro sanan puongen baseanio mamung dakeba jajana nangjawa. Namgipa aro onkanggipa aro gisiko mikkangchina grike nisamsoani (clear vision) gnanggipa puongnigipade dilgipako basegen jenan chakatenggipa mande mondolio namgipa beberagipa bakrimgipa ong’na nanga. Ong’jagenchinode ua chakatenggipa mande election-mitingo namnamgipa kurachakniko kurachakoba ua gita dakgija a’songna dalen sadikani aro gimaaniko rabagen. Uni gimin a’songni dilgipako seokanio jinmani namgnina Kristian toromni bebera’ani niamo (Christian moral ethics) pangchake basena nanga.
Minggipin puonani bademano Mondoli ba Kristian beberagipa gita kagni kamde je chegipa dilgipan a’songo niamko tarigipa ong’achim, uko kakketgipa aro jinmana namgipa niamrangko tarichina didina nanga. Iana uamangko gisik ra’ataitaina nanga jedakode an’chingni mikkango dala rabiani jedake kangal cha’asiani, rama jalang namgijani, songsalo ong’siani bewalrangko mamung dakeba namnikpaijawa. Iana political dilgipa obostako ma’sigipa (aware) aro Mondolio janggi tanggipa (godly man) ong’na nanggen. Unon uni dangdike on’anio (ministries) chusokgen (Toe Skianirang 14:34- “Kakket ong’anio jatko chusokata indiba pap jatrangna kratcha’ani ong’a” )
Mondoli ba Kristian gita politics-o chusokgipa bakrimaniko on’a skanggipa namgipa bebera’ani gunko (value & worth) tangka man’anina an’tangko compromise ka’nabe “maina tangkana ka’saa pilak namgijani ja’dil ong’a”-1Tim.6:10. Example-na Nagaland State-ko Kristian bebera’ani gimin mingsinga aro indaken State-ni moto “Nagaland for Christ” indiba ia kattako niatgija tangkani gimin Hindutva ideology-o pangchakgipa party-ming bakrime a’songko BJP_NDPP dake rikenga. Maina indake dakanio ong’gija kam ka’gipani ba a’songko dilgiparangni kosako Niam Gitcham Sastroo Katchinikgiparangni kurang on’a (Prophetic voice) gita dakna mangija batesa nangni kusiko tangkachi katipgen aro Isolni ska nango maichim uko chusokatna man’jawa. Manderangna aro Isolna kakket (accountability) ong’anira Kristian dangdike on’aniko chusokgipa kamko ka’na mangen.
Kristianrang jerangan songsalo sakgipin manderangni silroro namroroanina chanchia uamang songsalni silroroaninasa an’tangni gamchatgipa vote-ko sregrikaniko dakna name daken ma’sichongmotna nanga. Un baksa Kristianrang je a’gilsakon dongengachim ia a’gilsakara namen corrupted ong’aha ine ma’sichongmotna nanga. Uni gimin na’a ba anga saksa Kristian ong’pae corrupted ong’gipa, so’angenggipa, suuani grigipa aro andalani kamko kaenggipa a’gilsako, “a’ani kari gita suuatna, ripingna (preservation) aro seng’ani gita chongmotgipa ramako mesokna dai ong’a “Nasimang a’ani kari……..nasimang a’gilsakni seng’a”-Mati 5:13-14.
Bonatani: - Mande sakantian a’songni dilgiparangni kakket ong’aniko (godly man) aro uachin Isolni jakkalanio silroroaniko rabaniko namen nangnikgipa nanga. Indiba iako uina a’songko Isolni radoaniko man’a a’songo Isolko uigipa puongipa aro Isolko uigipa dilgiparangko nanga. (To be godly nation needs godly people and godly leader/s). Indide an’ching mondoliko politic-o mamungdakeba bakrimgija ragalsrangna manjawa. Ong’jaode a’songo politically dilsretode sawa ramako mesokgen. Uni gimin mondoli/gilja politics-oniko chugimik bakrimatjaode dalen gualani ong’gen. An’ching uia jensalo election sepangbaode chakatenggiparang gitalgipa (latest) issue-rang baksa tole kadonganiko on’e election campaign kagen ba kurachakgen (election manifesto). Example-na Nongal Bibra area-na NGT coal ban issue and it’s exemption aro uandake dingtang dingtang issue-rang. Indiba jensalo election chegnok unode gualaignok. Indakgipa chasong chasongna apsan apsan dakgipa manifesto-ko raba’e election cheanio aro cheani jamanoba a’songde uan baibai ba una bateba namjabataona gaakgenchimode, Mondoli/gilja/Kristian gita jripjrip donggenchimode an’ching a’songni namgipa citizen ong’na man’jawa. Indakgipa tolgipa dilgipa badiaba gadangona sokode, Israelni rajarang jedake; Jeroboam raja, Ahab raja-mang, etc. gita (1Rajarang 13:33), miterangko a’songo olakidila gita dakgen. Unoba an’ching Mondoli/gilja/Kristian gita jrip donggenma? 2018 September jao Indiani Supreme Court Same Sex Marriage-ko legalized ka’aha ukoba Kristian gita jrip compromise kagenma? Watata Pitor odhai 5:29 manderangna bate chinga Isolna bamna nanga. Ripengrang an’chingko (Mondoli/Kristianrangko) a’gilsakoniko a’gilsaknan dingtangmancha baseaha (Ekklesia-call out one), jedakode manderangko politics-oba bak ra’e mamung saksa sakgipinko galongija seokchina ramako mesoke on’a man’gen. Maina an’chingni manderangde saoba mahari gita re’baode ua namjaomangba mahari ine puonataijok, saoba gilja rerongkalako nikode uni katongko uijaen ua namgen ineba puonatengjok. Manmanjokde gimikan apsan tangka cha’ani ramakon reaia. Seel-ni mesni kimilko gane rebaako ma’sijaengjok. Minggipin cha kapsanaba/tangka Rs 100-naba antang bilkon palengjok. An’ching manderangan indake ong’ode aro indakesan dakode a’song tangdona manjawa. An’ching a’song silroroaniko man’a skode iako uina sigimin bol bipang bite nangna manja aro siangenggipa mondoliba gisiko tanggipa aro namgipa dilgipako ong’katatna manja. An’ching tangkana mikboke gisiko siani gimin a’songko tangatna manja. Rebaenggipa 2019-oni an’ching dingtang dingtang election jedake MP, MDC, aro MLA puona rechakataigen iana an’chingba chipu gita gisik seng’e aro paroa gita gisik sontole (Mati 10:16) nichaksoe, Mondoli/gilja/Kristian gita Politics-o namgipa bako ra’e a’songko rikna jak on’a.
“Nang’ni Songnok ong’bachina. Salgio maikai, uandake a’aoba nangni namnika chusokchina”